Kultura lasowiacka kształtująca się przez lata w rejonie ujścia Wisły i Sanu to przede wszystkim bogactwo barw i wzorów. Będąca ważnym elementem dziedzictwa Podkarpacia ma teraz szansę na zaistnienie w szerszej świadomości społecznej. Wszystko za sprawą przyjętej przez Zarząd Województwa Podkarpackiego - uchwały, która pozwoli zapoczątkować prace nad Programem Wsparcia i Promocji Kultury Lasowiackiej.
Na zamku w Baranowie Sandomierskim – w sercu kultury lasowiackiej obradował Zarząd Województwa Podkarpackiego. Wyjazdowe posiedzenie było w całości poświęcone kulturze lasowiackiej. Członków zarządu na miejscu powitali - Kamila Piech, członek zarządu Fundacji Pro Arte Et Historia i przewodnicząca Komisji Rozwoju Regionalnego Sejmiku Województwa Podkarpackiego oraz Marek Mazur, burmistrz Baranowa Sandomierskiego. Udział w posiedzeniu zarządu wzięli także: Fryderyk Kapinos, poseł na Sejm RP oraz burmistrzowie: Rudnika nad Sanem – Waldemar Grochowski oraz Ulanowa – Stanisław Garbacz.
Marszałek Władysław Ortyl zwrócił uwagę, jak ważne jest wspieranie kultury w kontekście zachowania dziedzictwa:
Dziedzictwo, kultura, przypominanie o historii, o tym skąd jesteśmy, co kiedyś było u podstaw naszej formacji społecznej, także w jakimś wymiarze gospodarczym, jest bardzo ważne. My na Podkarpaciu zajmujemy się innowacjami, jesteśmy województwem innowacyjnym, nowoczesnym, mamy kilka poważnych przemysłów, które wpływają na innowacje, ale też nie stronimy od pamięci, kultury, od dziedzictwa. To jest ważne, abyśmy tę kulturę promowali, w dalszym ciągu budowali i przybliżali naszemu młodemu pokoleniu podkarpackich studentów i uczniów, którzy będą decydowali o przyszłości i rozwoju województwa- powiedział marszałek.
O tradycjach lasowiackich w przestrzeni kulturowej Podkarpacia mówiła Elżbieta Dudek-Młynarska, kierownik Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie, Oddział Muzeum Okręgowego w Rzeszowie:
Znajdujemy się dziś w Baranowie Sandomierskim, który jest jednym z wielu ośrodków na terenie Puszczy Sandomierskiej, zamieszkiwanym niegdyś przez Lasowiaków. Widzimy obecnie wiele działań, które zmierzają do tego, żeby przypominać tradycje związane z nimi. Takimi najważniejszymi przejawami kultury Lasowiaków jest strój, który opierał się głównie na płótnie lnianym, z haftami w podstawowych kolorach - czerwonym, brązowym i czarnym. To, co wyróżniało tę grupę etnograficzną to bartnictwo, które już od czasów średniowiecznych pojawiło się na tym terenie. Cechą charakterystyczną były też zajęcia związane z drzewem, ale także wytop szkła i metali, jak chociażby w dawnej hucie szkła w Niwiskach, skąd wyroby były wywożone do Gorlic a później do Czech. Ważnymi zajęciami ludności lasowiackiej było też rybactwo i łowiectwo – mówiła kierownik Elżbieta Dudek-Młynarska.
Na Podkarpaciu odbędzie się także I Festiwal Kultury Lasowiackiej. Imprezę zaplanowano na 21-29 sierpnia 2021 roku, między innymi w takich miastach jak: Kolbuszowa, Tarnobrzeg, Wilcza Wola, Głogów Małopolski, Werynia, Poręby Dymarskie, Bojanów, Rudnik nad Sanem, Leżajsk, Budy Głogowskie, Baranów Sandomierski i Stalowa Wola. Będą liczne atrakcje dla dzieci i dorosłych, wśród których znajdą się chociażby: regaty na Jeziorze Tarnobrzeskim, wycieczki przyrodnicze, warsztaty ekologiczne, wikliniarskie, rękodzieła, plastyczne, a także animacje, gry rodzinne oraz liczne zabawy i zajęcia dla dzieci.
Podczas obrad wszystkich zebranych zaskoczyła wicemarszałek Ewa Draus, która oryginalną gwarą lasowiacką przeczytała tekst poświęcony lasowiackim obyczajom:
Pochwalony! A witojta wsyskie razem. Takom rada, ześta dzisiaj przysły do tygo dworu. Jak jo się zwiedziała, ze same godne gospodynie i gospodorze tu bedo, tom se tak dumała: jo tyz przecie gospodynio jak trza, to przydyrom o nich i łopowim ło naszych lasowickich sprawach. […] Bo to wicie: jo se Lasowiocka i jo wim, ło cem trza musowo wiedzieć. Las łojciec nas: tak godały nase łojce. Wsyskie kochały las, wsyskie tak chodziły! […] Jak trza było tańcować – lepszego łod Lasowioka to ze świco sukać! A jak trza było robić – to ino się paliło… - czytała pani wicemarszałek.
Pełna nazwa dokumentu przyjętego przez zarząd województwa uchwałą brzmi - Program Ochrony, Popularyzacji I Promocji Kultury Lasowiackiej jako ważnego zasobu dziedzictwa kulturalnego województwa podkarpackiego w 2021 roku. O tym, jakie są założenia programu tłumaczył Robert Godek, dyrektor Departamentu Kultury i Ochrony Dziedzictwa Narodowego w urzędzie marszałkowskim:
Program wsparcia kultury lasowiackiej przez Samorząd Województwa Podkarpackiego to nowe przedsięwzięcie w obszarze kultury i dziedzictwa kulturowego, które jest odpowiedzią na postulaty formułowane ze środowisk północy naszego regionu. Każdy objaw kultury, która pokazuje nasze bogactwo i zróżnicowanie, jest niezwykle ważny. Kultura lasowiacka jest jedną z tych form zróżnicowania naszego regionu, ale też polskiego dziedzictwa, która jest dobrze udokumentowana i zakorzeniona wśród mieszkańców, w sercach wielu działaczy kultury, zespołów, czy ludzi mieszkających na tym terenie. W związku z tym wsparcie i całościowe podejście, jakie jest sensem tego programu pomoże w utwierdzeniu tej tożsamości, zachowaniu bogactwa przeszłości i dziedzictwa tej kultury, a to z kolei wzbogaci również nasz region przenosząc te znane treści z północy do współczesnej prezentacji kulturowej – powiedział dyrektor Robert Godek.
Na zakończenie posiedzenia członkowie zarządu obejrzeli „Krótki film o Pogodzie…”, autorstwa Pawła Steczkowskiego, nawiązujący do osoby śp. Władysława Pogody - lasowiackiego skrzypka, jednej z największych osobowości folkloru w województwie podkarpackim.
Grupa etnograficzna Lasowiaków obejmowała znaczny obszar obecnego województwa podkarpackiego (północne i północno-zachodnie powiaty), dlatego krzewienie jej dorobku i spuścizny kulturowej ma istotny walor społeczny, pozytywnie wpływa na budowę tożsamości regionalnej, a jednocześnie przyczynia się do zrównoważonego rozwoju regionu oraz do zachowania jego kulturowego bogactwa. Mając to na uwadze i identyfikując kulturę Lasowiaków jako ważną część dziedzictwa kulturowego regionu, niezbędnym stało się opracowanie programu działań dedykowanych jej ochronie, popularyzacji i promocji. Głównym celem Programu będzie ochrona i popularyzacja kultury lasowiackiej w jej zróżnicowaniu i bogactwie form. Jego realizacja podkreśli zarazem wagę dziedzictwa kulturowego (materialnego i niematerialnego) w kształtowaniu życia współczesnych społeczeństw.
Założeniem dla opracowania Programu jest także wykorzystanie i synergia zasobów podmiotów zajmujących się do tej pory kulturą lasowiacką na terenie Podkarpacia, diagnoza stanu tej kultury, jej ochrony, popularyzacji i wykorzystania w tworzeniu marki i tożsamości regionalnej, a także na podstawie dokonanej diagnozy ewentualne kreowanie nowych przedsięwzięć dla osiągnięcia założonych celów.
Program będzie odnosił się do aktualnych uwarunkowań strategicznych, w tym do obowiązującej Strategii rozwoju województwa - PODKARPACKIE 2030. Znajdzie się w nim między innymi: opis aktualnego stanu badań kultury lasowiackiej, odniesienie geograficzne i przyrodnicze oraz rys historyczny, wraz z uwzględnieniem zasięgu terytorialnego kultury lasowiackiej analiza stanu otoczenia instytucjonalnego, opis aktualnego stanu kultury lasowiackiej, a także opis propozycji działań dla samorządu Województwa Podkarpackiego w zakresie wsparcia i promocji kultury lasowiackiej na lata 2022-2027.
Tekst: D. Kozik
Fot. A. Magda
Wideo. M. Romankiewicz
Biuro Prasowe UMWP
